استان چهارمحال و بختیاری به لحاظ تمدن و فرهنگ، پیشینه و قدمت طولانی داشته و همین امر سبب شده بسیاری از رشته های صنایع دستی اولین بار در این منطقه تولید شود. یکی از ویژگی های مهمی که سبب تنوع و رونق تولیدات صنایع دستی در این استان شده، وجود جمعیت گسترده عشایر و مردم کوچ نشین بوده است. دیگر مزیت برجسته این استان، ویژگی های منطقه ای و محیطی این ناحیه از کشورمان بوده که رونق تولیدات صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری را به دنبال داشته است. وجود مراتع سرسبز و دشت های حاصلخیز از دیرباز این استان را به یکی از استان های شاخص در عرصه تولید پشم و پوست تبدیل کرده و همین امر موجب رونق تولیدات داری و سایر رشته های صنایع دستی در این استان شده است. در ادامه صنایع دستی متنوع و ارزشمند استان چهارمحال و بختیاری را معرفی خواهیم نمود:
قالی بافی
قالی های بافته شده در این استان یکی از شاخص ترین و مطرح ترین صنایع دستی در ایران و جهان است، بهطوری که از گذشته این دستبافته به کشورهای اروپایی و به خصوص کشور آلمان صادر شده و مورد استقبال این کشورها قرار گرفته است.
دلیل این اقبال جهانی را می توان کیفیت و مرغوبیت قالی های بافته شده در این استان دانست و اینکه رنگ های بهکاررفته در این قالی ها بهصورت طبیعی و سنتی از محصولات باغی و کشاورزی تهیه می شود؛ به عبارت دیگر در تهیه رنگ ها از مواد شیمیایی استفاده نمی شود و این مزیت سبب افزایش صادرات این تولیدات به کشورهای غربی و حوزه خلیج فارس شده است.
قالی های بختیاری غالبا در سبک های بختیاری، نائینی، یلمه و گبه بافته می شود و اکثر این تولیدات به دلیل استقبال دیگر کشورها صادر شده و جالب آنجاست که آوازه و شهرت این قالی ها در خارج از کشور بیشتر بوده و متاسفانه مردم کشورمان به خوبی ارزش و قیمت این دستبافته هنری را نمی دانند.
گلیم بافی
یکی دیگر از مهم ترین رشته های صنایع دستی در این استان گلیم بافی است که قدمتی سه هزارساله در این منطقه دارد و در حال حاضر در مناطق عشایری و روستایی چهارمحال و بختیاری رونق فراوان دارد. این هنر که غالبا به دست زنان و دختران بختیاری و همچون قالی بر دارهای عمودی و افقی بافته می شود.
مواد اولیه گلیم شامل پنبه، پشم گوسفند، پشم شتر، موی بز و اسب بوده و به دلیل دسترسی آسان و فراوان به مواد اولیه، توسط اقوام مختلف در این استان بافته می شود. گلیم بختیاری به لحاظ تنوع نقوش، رنگ و بافت از ارزش بالایی برخوردار است و در بین عشایر منطقه بافت این دستبافته جنبه خودمصرفی دارد. درعینحال به علت اینکه در بافت این گلیم ها از طرح ها و نقوش ذهنی استفاده شده و بدون هیچ گونه عجله ای توسط بافندگان آن تولید می شود، جایگاه مطلوبی در بین دیگر صنایع دستی استان دارد.
سیاه چادر
این هنر دستی که در عشایر استان به نام بهون معروف است، یکی از لوازم ضروری زندگی عشایر بوده و غالبا جنبه خودمصرفی دارد. مواد اولیه این دستبافته موی بز است که به دلیل خاصیت منحصربه فردی که دارد، در مقابل باد مقاوم بوده و در فصل زمستان و تابستان مردم عشایر را از سرما و گرمای شدید در امان می دارد.
سفره بافی
این هنر دستی که به سفره آردی نیز مشهور است، شباهت بسیاری به سفره کردی خراسان شمالی دارد و غالبا توسط عشایر استان چهارمحال و بختیاری بافته می شود. مردم عشایر هنگام پخت نان و چانه کردن خمیر آرد از این دستبافته به منظور جلوگیری از ریختن آرد بر روی زمین استفاده می کنند. مواد اولیه سفره آردی نخ پنبه ای و پشم است و بافت آن در این منطقه، قدمتی دیرینه دارد. در حال حاضر از این وسیله بهصورت محدود و در برخی از مناطق عشایری استفاده می شود.
چوخابافی
یکی دیگر از رشته های صنایع دستی که به بختیاری ها اختصاص دارد چوخا و یا در اصطلاح محلی چوغا یا چغا نامیده می شود که نوعی بالاپوش برای لباس مردان است. مواد اولیه آن پشم مرغوب است و غالبا زمینه سفیدرنگی دارد که با طرح ها و نقوشی به رنگ های آبی یا سیاه بافته می شود.
پلاس بافی
یکی از انواع زیراندازهایی که غالبا در زندگی روستایی و عشایری کاربرد دارد پلاس بوده و به عبارت دیگر نوعی گلیم درشت بافت است. این هنر دستی از موی بز بافته شده و از نفوذ رطوبت و سرما و گرمای زیاد به داخل سیاه چادر جلوگیری نموده و به این دلیل عشایر برای پوشاندن کف سیاه چادر از پلاس استفاده می کنند. از سایر کاربردهای این نوع دستبافته می توان به مواردی نظیر سجاده، سفره پیش پای عروس و … اشاره کرد.
نمدمالی
این رشته از صنایع دستی که در استان چهارمحال و بختیاری بسیار شاخص و مطرح است، به دلیل زندگی روستایی و عشایری مردم این منطقه از رونق فراوانی برخوردار بوده است. نمد که از پشم خالص گوسفند تهیه می شود، ویژگی های منحصربه فردی نظیر انعطاف پذیری، استحکام، ارزان بودن و … داشته و از آسیب حشرات و جانوران و نیز اشیای تیز و آتش جلوگیری می کند. در حال حاضر نمدمالی در دو شهر بروجن و شهرکرد رواج داشته و در بین عشایر بختیاری کاربرد فراوانی دارد.
کلاه مالی
کلاه مالی به تولید کلاه های نمدی توسط نمدمالان اطلاق می شود و با توجه به اینکه یکی از اجزای لباس مردان بختیاری کلاه نمدی است، این رشته از صنایع دستی در منطقه چهارمحال و بختیاری رونق فراوان دارد. مواد اولیه در تهیه کلاه نمدی شامل پشم، کرک بز، صابون و رنگ های گیاهی و شیمیایی است. در میان کلاه های تولیدشده در استان کلاه قشقایی، کلاه خسروی و شب کلاه شهرت بسیاری دارد و در قالب رنگ های سفید، قهوه ای و مشکی تهیه می شود. از مراکز اصلی تولید این کلاه ها در استان می توان به شهرستان های بروجن و شهرکرد اشاره کرد.
قفل سازی
این حرفه در شهرستان چالشتر شهرت فراوان دارد و قفل سازان این منطقه قفل های فولادی محکمی را به شیوه ای که از پدران خود آموخته اند، می سازند. علاوه بر قفل سایر وسایل و ابزار فلزی نظیر قیچی، چاقو، وسایل موردنیاز برای قالی بافی، گلیم بافی، خیاطی و … توسط صنعتگران این منطقه ساخته می شده است.
پیش سینه
یکی دیگر از صنایع دستی این منطقه بافت پیش سینه است که برای تزئین بهصورت گردنبندی به دور گردن اسب یا مادیان می اندازند.
از دیگر صنایع دستی استان چهارمحال و بختیاری می توان به رشته هایی مانند موج بافی، گیوه دوزی، وریس، جاجیم بافی، جل بافی، خورجین بافی، بافت خور، نمکدان، کمچه دان و … اشاره نمود.
به گفته مسئولین این حوزه، در حال حاضر ۴۵ اثر از رشته های فعال صنایع دستی در منطقه به ثبت ملی رسیده اند و همچنین از سالیان گذشته صادرات فرش بختیاری به کشورهای غربی رونق فراوان داشته است. به نظر می رسد با بهکارگیری ظرفیت های فراوان فرهنگی و اقتصادی در حوزه صنایع دستی، می توان در جهت پیشرفت اقتصادی و اشتغال زایی در سطح استان گام های اساسی برداشت.