صنایع دستی استان کرمان از دیرباز جایگاه ویژه ای در میان استان های دیگر داشته است. یکی از مهم ترین و شاخص ترین رشته های صنایع دستی در این منطقه، قالی بافی است که از شهرت جهانی برخوردار است. همچنین وجود معادن ارزشمند مس در استان کرمان، از زمان های قدیم سبب رونق حرفه مسگری در این منطقه شده است. علاوه بر آن هنر پته دوزی در استان کرمان نیز تنها اختصاص به این منطقه داشته و از ارزش هنری بالایی برخوردار است. برای آشنایی بیشتر با صنایع دستی استان کرمان به معرفی تعدادی از مهم ترین آن ها خواهیم پرداخت:
قالی بافی
شاخص ترین و مطرح ترین صنایع دستی استان کرمان قالی بافی است و قدمت این صنعت به زمان حکومت صفویان بر می گردد. در ابتدای قرن بیستم میلادی از شهر کرمان به عنوان یکی از معروف ترین مراکز قالیبافی جهان، یاد شده است. نکته جالب توجه اینجاست که در آغاز جنگ جهانی اول، بیش از پنج هزار دار قالی در این استان برپا بوده است. هم اکنون نیز این استان یکی از مراکز عمده تولید قالی دست باف محسوب می شود. گره های به کار رفته در قالی کرمان فارسی است و از پشم بسیار مرغوب بافته می شود. پشم مورد استفاده برای بافت قالی از شهرهای استان و از سایر مناطق کشور تهیه می شود. به طور مثال شهرهای کرمان، رفسنجان، راور، ماهان و …و نیز استان های خراسان و کرمانشاه از مناطقی هستند که پشم مرغوبی در آن ها تولید شده و در بافت قالی کرمان مورد استفاده قرار می گیرد. ویژگی بارز قالی های کرمان تنوع فراوان در طرح و رنگ است و به ندرت می توان شباهتی بین دو قالی از نظر نقش و رنگ، جستجو کرد. نقوشی که در قالی های نفیس کرمان بیشتر به چشم می خورد، شامل قاب قرآنی، خشتی، ترنجی، برگ فرنگی، سرام، گل محمدی، ستونی و … است. دو کارگاه قالی بافی در این استان به نام های راین و خنامان از شهرت فراوانی در این صنعت برخوردارند.
در میان قالیچه های بافته شده در این استان، قالیچه افشار شهرت فراوانی دارد. این دستبافته توسط ایل افشار و در منطقه سیرجان بافته می شود. ایل افشار که اصالت ترکی دارند، همراه با مهاجرت به استان کرمان، هنر و آداب و رسوم خود را نیز به این سرزمین آورده اند. شهرت و اصالت این نوع قالیچه به این دلیل است که نمایشگر تلفیق فرهنگ مردم آذربایجان و کرمان است. به طور کلی بین قالیچه های بافته شده توسط روستاییان و ایل افشار تفاوت های اساسی وجود دارد. به طور مثال در بافت قالیچه، عشایر افشاری، گره ترکی و روستاییان استان، گره فارسی به کار می برند. اما در مقابل این دو دسته از قالی بافان از لحاظ نوع بافت و نقوش به کار رفته در قالی، از یکدیگر تاثیر پذیرفته اند. مثلا در برخی از نمونه های قالی عشایری، با وجود اینکه رنگ های به کار رفته در آن به عشایر اختصاص دارد، اما نقوشی متفاوت از نقوش ایلاتی به کار رفته است. در قالیچه های این استان عموما نقش ها شکستگی خاص خود را دارند و نقوشی نظیر نقش مرغی و ترنجی بسیار متداول است.
گلیم بافی
از دیگر صنایع دستی استان کرمان ، می توان به گلیم بافی اشاره کرد. این حرفه بیشتر در میان عشایر و روستاییان استان کرمان رواج داشته و به صورت حرفه ای و در فصول خاصی انجام می شود. زنان عشایر استان بخش اعظمی از گلیم های بافته شده را برای مصارف شخصی خود تولید می شود. مردم کوچ رو ازاین دستبافته غالبا به عنوان گلیم و گلیمچه، خورجین، جوال و … استفاده می کنند. سایر تولیدات گلیم عشایر نیز در بازارچه های محلی به فروش می رسد و به لحاظ اقتصادی درآمدی را برای خانواده های عشایر ایجاد خواهد کرد.
یکی از مشهورترین گلیم های بافته شده در استان کرمان، گلیم شیریکی پیچ است. این نوع گلیم یکی از سوماک های مشهور در سطح کشور بوده و ظاهر آن شباهت بسیاری به قالی دارد. از ویژگی های خاص این گلیم می توان به زمان بر بودن بافت آن اشاره کرد. در گلیم شیریکی پیچ، فقط تارها به هم آمیخته می شوند و در بافت آن پود هیچ نقشی ندارد. این نوع گلیم که در اصطلاح بومی به آن سوزنی نیز می گویند، در مناطقی نظیر کرمان، سیرجان و بافق، بافته می شود.
پته دوزی
این هنر اصیل و منحصر به فرد، تنها به این منطقه از کشور اختصاص داشته و به دست هنرمند دختران و زنان کرمانی دوخته می شود. پته دوزی در استان کرمان از پیشینه ای طولانی برخوردار است. گواه این مطلب یکی از آثار کهن پته دوزی است که هم اکنون به عنوان روپوش بر مقبره شاه نعمت الله ولی در شهر ماهان استان کرمان قرار گرفته است. این اثر هنری قدمتی صد ساله داشته و در زمره پرکارترین پته های دوخته شده در سطح کشور قرار می گیرد. در پته دوزی با استفاده از نخ های کرکی ابریشمی، الوان یا پشمی، طرح هایی زیبا و چشم نواز بر روی پارچه هایی دست باف به نام عریض، نقش می بندد. لازم به ذکر است در گذشته هنر عریض بافی در این استان رونق بسیار داشته است. در میان نقوش متنوع پته، طرح پته ای یا درخت زندگی از شهرت بسیاری برخوردار است. این طرح به نام های دیگری مانند پته ترمه ای، سربندی، میری، جقه ای، افشاری، کردستانی و … نیز معروف است. سایر نقوش به کار رفته در این هنر دستی عبارتند از لچک ترنج، پیچک ترنج، سروچه، نقوش حیوانی و …
عریض بافی
همانگونه که در توضیح رشته پته دوزی اشاره شد، نقوش پته بر زمینه پارچه عریض دوخته می شود. این نوع پارچه دست باف، از پشم تولید شده و نسبتا ضخیم است. به این دلیل در گذشته، عریض به عنوان کت و پالتو نیز کاربرد داشته است. در حال حاضر استفاده از این نوع پارچه در میان مردم استان کرمان و نیز برای پته دوزی، کاهش یافته است.
شال بافی
شال بافی یکی دیگر از رشته های کهن صنایع دستی استان کرمان است و در منطقه ای به نام هوتک در این استان رونق بسیار داشته است. این نوع پارچه دست باف در زمان های قدیم از ارزش مادی بالایی برخوردار بوده است. به طوری که به عنوان یک کالای سرمایه ای در خانه های مردم جای داشته است و در مواقع نیاز از شال به عنوان وثیقه و گرو استفاده می کردند. ارزش این پارچه در حدی بود که شاهان قاجار برای تقدیر از شخصیت های مهم، یک طاق شال کرمان به وی اهداء می کردند.
مسگری
این صنعت در استان کرمان به دلیل وجود معادن ارزشمند مس، از رونق بسیاری برخوردار است. در این حرفه از مس به عنوان ماده اولیه در سه حالت لوله، شمش و ورق استفاده می شود. انواع تولیدات ظروف مسی این منطقه عبارتند از قابلمه، کشکول، قندیل، سینی، تابلو، تبرزین و …
سیس بافی
از دیگر صنایع دستی استان کرمان هنر سیس بافی است. این رشته از صنایع دستی غالبا در استان های کویری رایج بوده و جزء صنایع دستی کهن ایران محسوب می شود. به دلیل وجود نخلستان های بسیار در این مناطق، تولید این نوع دستبافته رونق یافته است. در واقع سیس به الیافی است که در اطراف درخت خرما می روید و به تعبیری گیس درخت خرما نام گرفته است. در استان کرمان با استفاده از سیس خرما انواع تولیدات حصیری از جمله سبد، پادری، طناب و … بافته می شود.
از دیگر صنایع دستی استان کرمان می توان به ترمه بافی، چاقو سازی، قلم زنی، معرق چوب، جاجیم بافی، خورجین بافی، خوس بافی و … اشاره کرد.