استان همدان به واسطه پیشینه تاریخی و فرهنگی خود، دارای صنایع دستی اصیل و متنوعی است. در حال حاضر یکی از شاخص ترین و مشهورترین صنایع دستی در این منطقه، سفالگری و سرامیک سازی است. این تولیدات در عرصه بین المللی نیز جایگاه ممتاز و ویژه ای دارد. گواه این ادعا آن است که اخیرا شورای جهانی صنایع دستی، شهرستان لالجین را به عنوان شهر جهانی سفال در سال ۲۰۱۶ برگزیده است. همچنین از دیرباز به دلیل رونق دامپروری در استان همدان، چرم سازی به عنوان یکی از صنایع دستی مطرح در این منطقه محسوب می شده است. در ادامه برای آشنایی بیشتر با صنایع دستی استان همدان به معرفی تعدادی از مهم ترین آن ها خواهیم پرداخت:
سفالگری و سرامیک سازی
سفالگری را می توان شاخص ترین و مطرح ترین رشته صنایع دستی استان همدان دانست. این حرفه در شهرستان لالجین رونق بسیار داشته و از قدمتی ۷۰۰ ساله برخوردار است. منطقه لالجین در ۳۰ کیلومتری شهر همدان قرار دارد و اکثر مردم این شهرستان به حرفه سفالگری و سرامیک سازی اشتغال دارند. سفالگری در منطقه لالجین شامل دو دوره است که دوره اول تا ۷۰ سال پیش و دوره دوم تا ۳۰ سال پیش را در بر می گیرد. در این دو دوره تفاوت هایی به لحاظ شکل کاسه ها، لعاب ها، نقش و نگارها و نیز روش قلمزنی در تولیدات سفال ها به خوبی مشهود است. به طور مثال در دوره اول کاسه های سفالی غالبا بزرگ تر بوده و نقش و نگارهای آن، معمولا با ظرافت و دقت بیشتری بر روی ظروف کار می شد. در تولیدات سفالی این دوره سراسر سطح ظروف معمولا با نقش های متنوعی نظیر مرغ، ماهی، طاووس، چهره زن و … به صورت قرینه سازی، تزئین می شد. در دوره دوم تعدد کمتری به لحاظ نقش و طرح در سطوح این سفال ها دیده می شود. علت این امر را می توان تجاری سازی و افزایش تولیدات سفالی در این منطقه دانست. بدین سبب تولید انبوه این محصولات، سبب کاهش ارزش هنری سفال های قدیم لالجین، شده است.
قالی بافی
شواهد تاریخی گویای آن است که این صنعت فاقد پیشینه و قدمت طولانی در استان همدان است. البته لازم به ذکر است در این منطقه قالیچه های ارزان و متوسط بیشتر از سایر مناطق کشور تولید می شود و این تنها مزیت قالی بافی در استان همدان است. نقوش به کار رفته در قالی های این منطقه معمولا به شهرهای دیگر کشور تعلق دارد. از جمله آن ها می توان به نقوش دست دلبر، خاتم شیرازی، ماهی، جوزان، شکاری و … اشاره کرد. غالب طرح های به کار رفته در این قالی ها شامل طرح ماهی و ترنج دار است. در گذشته پشم مورد استفاده در این دستبافته، به طور کامل با استفاده از رنگ های طبیعی و گیاهی رنگرزی می شده است. بدین سبب آن ها به قالی های با رنگ ثابت معروف بوده و با گذشت زمان و استفاده بیشتر از این قالی ها، به جلا و زیبایی رنگ های آن افزوده می شده است. امروزه استفاده از رنگ های شیمیایی در بافت قالی ها رایج شده و به این علت پس از گذشت چند سال، رنگ اصلی این قالی ها از بین می رود.
گلیم بافی
در گذشته استان همدان در زمینه گلیم بافی در جایگاه ممتازی قرار داشته است. به تدریج با ورود تولیدات ماشینی و افزایش جمعیت شهرنشینی، از رونق این دستبافته کاسته شده است. پیش از این هر یک از طرح های به کار رفته در این گلیم ها، معرف یک منطقه از این استان بوده است. به عنوان نمونه نقوش گل لاله، زنگوله، گل سبدی، خرچنگی، دست دلبر، اسلیمی و جناقی در گلیم های همدان دیده می شود. در میان مناطق این استان، شهر نهاوند در بافت گلیم بسیار مطرح و زبانزد است و شهرت جهانی دارد.
گیوه دوزی
این رشته از صنایع دستی استان همدان در گذشته رونق فراوان داشته است. در حال حاضر این حرفه تنها در چهار روستای استان همدان به نام های دهفول، کفراش، فهرومند و آرتیمان، همچنان رونق دارد. از بین این مناطق روستای دهفول نهاوند در بافت گیوه بسیار شاخص و زبانزد است. رونق این حرفه در این روستا تا حدی است که بعد از کشاورزی و دامداری، سومین منبع درآمدی مردم این منطقه محسوب می شود.
چرم سازی
این هنر اصیل در استان همدان از پیشینه و سابقه ای طولانی برخوردار است. باستان شناسان معتقدند چرم سازی در استان همدان، قدمتی ۳۰۰۰ ساله دارد. علت این امر رونق دامپروری در این منطقه بوده و در گذشته شهر همدان به دباغخانه شهرت داشته است. همچنین نخستین کارخانه چرم سازی در ایران در این شهر تاسیس شده است. متاسفانه در حال حاضر بسیاری از کارگاه های دباغی در شهر همدان تعطیل شده و از رونق این صنعت بسیار کاسته شده است. از انواع تولیدات چرمی در این منطقه می توان به کیف، کفش، کمربند، جاکلیدی و لباس های چرم اشاره کرد.
منسوجات سنتی
از دیگر صنایع دستی استان همدان می توان به بافت منسوجات سنتی اشاره کرد. بافندگان این محصولات از دستگاه های ساده بافندگی مانند دستگاه های دو وردی و چهار وردی برای تولید این منسوجات استفاده می کنند. همچنین در بافت این محصولات نخ پشمی برای پود و نخ پنبه ای برای تار، به کار می رود. انواع دست باف های سنتی این منطقه عبارتند از جاجیم، جاجیمچه، روتختی، رومیزی، ملحفه، شمد، روسری و … این تولیدات غالبا در مناطق روستایی و به صورت محدود در مناطق شهری بافته می شوند.
شیشه گری
یکی دیگر از صنایع دستی اصیل استان همدان ، ساخت فرآورده های شیشه ای است که قدمت دیرینه ای نیز در این منطقه دارد. در حال حاضر این حرفه در شهرهای استان در قالب کارگاه های شیشه گری، بسیار رایج است. همچنین در بسیاری از مناطق روستایی نیز تولید محصولات شیشه ای ساده رونق خوبی دارد.
مروار بافی
این رشته از صنایع دستی استان همدان نسبت به سایر رشته ها، سابقه و قدمت کمتری دارد. این هنر دستی از حدود ۵۰ سال پیش در این منطقه و با کاشت مروار در بخش هایی از استان همدان، آغاز شد. ترکه های مروار در این منطقه از کیفیت و مرغوبیت بالایی برخوردار است. به این دلیل استان همدان تامین کننده مواد اولیه برای بافت تولیداتی از جنس مروار، برای سایر مناطق کشور نیز هست. انواع محصولات مروار بافی عبارتند از انواع سبد، میز و صندلی، مبلمان و …
از دیگر صنایع دستی استان همدان می توان به ساخت سازهای سنتی، منبت کاری، معرق چوب، مسگری، قلم زنی، حجاری، طلا سازی، تذهیب، مینیاتور، چاقو سازی، سوزن دوزی، انگشتر سازی و … اشاره کرد.