مردم هنرمند و صبور این خطه از کشورمان علیرغم شرایط سخت محیطی و کمبود منابع آبی همواره کوشیده اند ذوق و سلیقه هنری خود را در قالب صنایع دستی ارزشمند و زیبایی به نمایش گذاشته و از حداقل امکاناتی که در طبیعت این منطقه وجود دارد، حداکثر بهره را ببرند. به طور کلی صنایع دستی استان بوشهر به دلیل شرایط سخت محیطی و جغرافیایی این استان و کمبود مواد اولیه نسبت به سایر استان های کشور محدودتر است.
همانطور که اشاره شد محدودیت منابع آبی در استان بوشهر سبب کاهش رونق فعالیت های کشاورزی شده و مردم این منطقه به ناچار به فعالیت هایی غیر از کشاورزی برای امرارمعاش زندگی خود روی آورده اند. از میان این فعالیت ها، صنایع دستی جایگاه برجسته ای در تامین معیشت مردم این استان دارد. در ادامه به رشته های فعال صنایع دستی در استان بوشهر اشاره خواهیم کرد:
گبه بافی
در میان صنایع دستی استان بوشهر، گبه بافی بسیار برجسته و مطرح بوده و در بین مردم دیگر استان ها نیز طرفداران بسیاری دارد. بافت گبه در این منطقه حرفه اول یا دوم بسیاری از خانواده های بوشهری است و در مناطق شهری و روستایی رواج بسیار دارد.
مواد اولیه این رشته از صنایع دستی پودهای ضخیم و دراز است که با مواد اولیه خودرنگ بر روی دارهای افقی و به روش قالی بافته می شود. زمینه گبه های بافته شده در استان بوشهر غالبا به رنگ شیری، سفید و قهوه ای است و طرح ها و نقوش آن به رنگ قرمز، حنایی، مشکی و … است. طرح های به کاررفته در گبه های منطقه اکثرا شامل صور هندسی، اشکال حیوانات و پرندگان، انواع گل ها و … می شود و این نقوش یادگار نسل های پیشین مردم این ناحیه از کشورمان است.
ویژگی شاخص گبه های استان بوشهر این است که بافندگان آن بهصورت ذهنی و انتزاعی طرح ها و نقوش قدیمی و سنتی را می بافند و این نقوش از سالیان دور در بین بافندگان محلی نسل به نسل منتقل شده است. همین ویژگی سبب شده صادرات گبه های استان بوشهر در سطح بین المللی افزایش یابد و بسیاری از کشورهای اروپایی و به خصوص کشور آلمان به خرید این بافته های سنتی رغبت فراوانی نشان داده اند. درنتیجه در حال حاضر بافندگان محلی به سفارش تجار و بخش خصوصی تولیدات گسترده ای را برای صادرات گبه به سایر کشورها انجام می دهند.
لازم به ذکر است شهرستان های دشتستان و گناوه و نیز روستاهایی نظیر بهمنیاری، محمد صالحی، شول، بامنیر، عطیبه، دهداران، کمالی، خلیفه ای، دهرود سفلی و علیا و … از مراکز عمده بافت گبه در استان بوشهر محسوب می شوند.
گلیم بافی
در استان بوشهر پس از گبه بافی، بافت گلیم به لحاظ رونق و اعتبار در جایگاه دوم قرارگرفته است و غالبا زنان و دختران بوشهری در اوقات فراغت خود به این حرفه مشغول اند. بافندگان این حرفه در بافت گلیم همچون بافت گبه طرح ها و نقوش خود را به صورت ذهنی نقش پردازی می کنند و به وسیله دارهای افقی، طرح های هندسی و انتزاعی خود را در قالب رنگ های شاد و چشم نوازی بر زمینه گلیم نقش می بندند.
غالب نقوش به کاررفته در گلیم های این منطقه شامل طرح های خراسانی، آقاجاری، دانه بیگی، حوض، چنگ، آیینه گل و تهرانی است. این رشته از صنایع دستی در روستاها و توابع شهرستان هایی مانند کنگان، دشتستان و دشتی از رواج بیشتری برخوردار است.
صدف سازی
به دلیل اینکه بخش عظیمی از سواحل خلیج فارس در این منطقه از کشورمان قرارگرفته، صنایع دستی وابسته به موجودات دریایی رونق بیشتری دارد. وجود صدف فراوان در سواحل این استان سبب شده تولید صنایع دستی مرتبط با آن افزایش پیدا کند؛ اما متاسفانه عدم به کارگیری طرح ها و روش های نوآورانه و خلاق و نیز عدم اطلاع از نیازهای بازار صادراتی در این حوزه، باعث کاهش رونق و رشد این حرفه از صنایع دستی شده است.
حصیربافی
ویژگی های خاص منطقه ای در این استان به رونق در تولید تعدادی از رشته های صنایع دستی منجر شده است. یکی از این رشته ها حصیربافی است که به علت وجود نخلستان های بسیار در این منطقه دسترسی مردم به مواد اولیه برای تولید حصیر را تسهیل نموده و غالبا مردان روستایی در زمان هایی که از کار کشاورزی فارغ می شوند، به بافت حصیر مشغول می شوند.
این محصولات حصیری کاربردهایی نظیر بادبزن، فرش حصیری و یا به اصطلاح محلی تک، کلاه، تویزه یا جانانی و… را دارد و بافت آن در شهرستان های دشتستان، دشتی، کنگان و گناوه از رونق بیشتری برخوردار است.
قالی بافی
یکی دیگر از رشته های شاخص صنایع دستی در این استان قالی بافی است که غالبا توسط عشایر و روستائیان بومی بافته می شود. قالی و قالیچه های بافته شده در استان بوشهر بر روی دارهای افقی و بهصورت ترک بافی و اکثرا در ابعاد کوچک تولی می گردد. نقوش و طرح های قالی ها در این ناحیه از کشور شامل نقشه های هندسی و برگرفته از نقوش قالی عشایر استان فارس است. در این حرفه نیز مانند سایر تولیدات داری از نقشه های ذهنی برای بافت نقوش استفاده شده و غالب طرح های بهکاررفته در آن شامل ماهی درهم، کله اسبی، کشکولی، ناظم، وزیر مخصوص و هیبت لو است.
همچنین از مناطق عمده تولید و بافت قالی در استان بوشهر می توان به روستاها و توابع شهرستان های دشتستان، گناوه، بوشهر و دشتی اشاره نمود.
گرگور
به دلیل نزدیکی استان بوشهر به خلیج فارس و رونق ماهیگیری در این منطقه، بسیاری از ابزار و وسایل مربوط به این کار توسط مردم بومی تهیه و تولید می گردد. یکی از این ابزار ماهیگیری، گرگور است که بهصورت نیم دایره و از سیم فلزی گالوانیزه بافته می شود. این رشته از صنایع دستی توسط مردان بوشهری انجام شده و شهرت بسیاری در این منطقه دارد. در شهرستان های گناوه، دیر، کنگان، دیلم و بوشهر بافت گرگور رونق بیشتری دارد و در سواحل و مناطقی که لنج های ماهیگیری فعالیت دارند، مورد استفاده قرار می گیرد.
گلافی
گلافی اصطلاح محلی لنج و قایق است و با استفاده از چوبی که در برابر رطوبت مقاومت دارد، ساخته می شود. قدمت این رشته از صنایع دستی به زمان حکومت افشاریان بازمی گردد و در شهرهای ساحلی رواج بسیار داشته است. در زمانه های گذشته گلافی کاملا به صورت دستی و سنتی تولید می شده و امروزه در قالب کارگاهی و صنعتی ساخته می شود.
از دیگر رشته های صنایع دستی این استان می توان به سوزن دوزی، نمدمالی، دلوچه سازی، جاجیم بافی، توربافی، سفالگری، گیوه بافی، زنبیل بافی، عبابافی، تولید مشک، نساجی، منبت، گره سازی، صنایع دستی دریایی و … اشاره نمود.
به نظر می رسد با توجه به استقبال سایر کشورها از صنایع دستی استان بوشهر و به خصوص گبه بافی، بستر مناسبی برای توسعه اقتصادی و فرهنگی این منطقه وجود دارد و لازم است با معرفی و عرضه هر چه بهتر محصولات صنایع دستی استان بتوان از ظرفیت ها و فرصت های موجود در حوزه صنایع دستی بهره برداری مطلوبی را به عمل آورد.