پیشینه تمدنی استان ایلام که بخشی از منطقه باستانی عیلام محسوب می شود به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد حضرت مسیح بازمی گردد. به تبع پیشینه کهن و غنی این سرزمین، آثار هنری و سنتی و به طورکلی صنایع دستی منحصربه فرد و به جای مانده از دوره های تاریخی در این منطقه باستانی به چشم می خورد. آنچه در طول سالیان دراز باعث رشد و توسعه رشته های صنایع دستی استان ایلام شده، نوع زندگی عشایری و سنتی مردمان آن است که به دلیل دسترسی آسان به مواد اولیه ای مانند پشم، تولید صنایع دستی نظیر گلیم، قالی، جاجیم و … از رونق بیشتری برخوردار بوده است. در ادامه به معرفی رشته های فعال در حوزه صنایع دستی استان خواهیم پرداخت:
قالی بافی
تولید این رشته از صنایع دستی غالبا در شهرستان های ایوان و دره شهر بسیار رایج بوده و معمولا بخش اعظمی از زیراندازهای سنتی بافته شده در استان را فرش های گل ابریشم تشکیل می دهند. همچنین مواد اولیه به کاررفته در این قالی ها شامل ابریشم و در برخی از مواقع کرک و ابریشم به همراه پشم است، اما فرش های تمام ابریشم بخش غالب تولیدات این استان را تشکیل می دهد.
گلیم نقش برجسته
در بین صنایع دستی مطرح و شاخص استان ایلام گلیم نقش برجسته دارای اصالت تاریخی و شهرت فراوانی است، هرچند این رشته در مناطق دیگری مانند کرمانشاه، اراک و… نیز وجود دارد، اما ابداع شیوه بافت آن متعلق به این ناحیه از کشور است.
در این نوع از بافته های داری زمینه آن را گلیم ساده و طرح ها و نقوش آن را گره کامل قالی تشکیل می دهد و درنهایت این نقوش برجسته تر از زمینه اصلی خواهد شد. ابداع این اثر هنری به روستای زنجیره از توابع شهرستان شیروان چرداول بازمی گردد و پسازآن بافت آن در کل استان رواج پیدا کرد.
جاجیم بافی
این بافت هنری از زمان های گذشته در مناطقی نظیر آبدانان، ایوان و ایلام رواج بسیار داشته و غالبا از الیاف پشمی به عنوان ماده اولیه بافت جاجیم در استان ایلام استفاده می گردد. کاربرد اصلی جاجیم برای مردم محلی به عنوان رختخواب پیچ برای پیچیدن رختخواب میهمانان آن ها بوده و گاهی جاجیم و رختخواب های پیچیده شده در آن را در کنار دیوار بهعنوان تکیه گاهی برای میهمانان خود استفاده می کردند.
سیاه چادر
این وسیله کوچ نشینی که مواد اولیه بافت آن موی بز است، به دست زنان عشایر در این منطقه بافته و تولید می گردد و دارای ویژگی های خاصی برای زندگی عشایری است. موی بز که در بافت سیاه چادر استفاده می گردد در فصل گرم سال منقبض و در فصل سرما منبسط می گردد و درنتیجه مردم کوچ نشین را از گرما و سرمای زیاد در امان می دارد.
چیغ بافی
اقتضای زندگی عشایری مردم ایلام ایجاب می کند بسیاری از ابزار و وسایل کوچ نشینی را به دست خود تولید کنند. بدین ترتیب یکی از وسایل مربوط به سیاه چادر چیغ است که مواد اولیه آن را موی بز و الیاف گیاهی مانند نی و گاهی اوقات نخ پشمی رنگی تشکیل می دهد.
این بافته هنری معمولا اطراف سیاه چادر را می پوشاند و در کاربرد امروزی می توان از آن به عنوان پارتیشن در آپارتمان های مسکونی استفاده نمود. شهرستان ایوان یکی از مراکز عمده چیغ بافی در سطح استان است و باکیفیت ترین بافت چیغ در این منطقه بهصورت الوان بافته می شود.
احرامی بافی
یکی دیگر از صنایع دستی شاخص در این ناحیه از کشورمان، احرامی بافی است که مواد اولیه آن را خامه پشمی رنگرزی تشکیل میدهد. در بافت این رشته از صنایع دستی از ماسوره و ماکو با الیاف نخی استفاده می گردد و در حال حاضر در مناطقی از استان نظیر مهران، ایوان و ایلام رواج بیشتری دارد. با توجه به شهر مهران در مسیر رفت و آمد زائران کربلای معلی قرار دارد، از این هنر دستی در بافت سجاده استفاده می شود.
موج بافی
بافت موج که کاربرد غالب آن به عنوان رختخواب پیچ است در بین مردم استان ایلام رونق بسیار دارد. دستگاهی که بهوسیله آن موج بافته می شود، از جنس چوب بوده و دو نفر شامل بافنده و ماسوره پیچ می توانند با این دستگاه به بافت این هنر دستی بپردازند. همچنین یکی از مراکز عمده موج بافی در استان ایلام اطراف شهر پاوه در منطقه ای به نام نوسود است.
گیوه بافی
وجود مناطق کوهستانی و شرایط سخت محیطی سبب شده از دیرباز بافت گیوه در این منطقه از رونق و اعتبار فراوانی برخوردار گردد. ویژگی های مفیدی که در این پای افزار وجود دارد، باعث شده این هنر دستی سالیان سال پابرجا بماند. از ویژگی های گیوه می توان به راحتی و سبک بودن آن، عدم جذب رطوبت محیط و… اشاره کرد.
عبابافی
یکی دیگر از صنایع دستی فعال در این استان بافت عبا است که در منطقه مهران رواج بیشتری دارد. در این شهر مرزی علاوه بر عبای مردانه، عبای زنانه و یا به اصطلاح محلی قتره نیز بافته می شده است. مواد اولیه برای بافت عبا شامل پشم گوسفند و شتر میشود و امروزه از نخ های پنبهای کارخانه ای برای چله کشی عبا استفاده می گردد.
هگوه یا هگبه
این رشته از صنایع دستی که پیشینه و قدمتی کهن دارد، دارای کاربردهای فراوانی در زندگی عشایری استان ایلام بوده است. مواد اولیه برای بافت هگوه شامل موهای تابیده شده بزهای نر است و تاریخچه بافت این هنر دستی در منطقه زاگرس به بیش از ۵۰۰۰ سال گذشته بازمی گردد. عشایر استان ایلام از هگوه برای بارگیری و جابجایی غلات و وسایل و ابزار زندگی خود استفاده می نمودند.
از دیگر صنایع دستی استان می توان به مواردی همچون نمدمالی، سفالگری، خراطی، ساخت زیورآلات و… اشاره نمود.
طبق گفته مدیران استانی در حوزه صنایع دستی در حال حاضر ۲۵ رشته فعال در استان شناسایی شده و با توجه به موقعیت جغرافیایی منطقه ظرفیت ها و فرصت های فراوانی در بخش صنایع دستی ازلحاظ اقتصادی و فرهنگی پیش روی مردم استان ایلام قرار دارد که شایسته است با برنامه ریزی های صحیح و هدفمند در جهت بهره برداری از این فرصت ها گام های محکم تری برداشته شود.