استان گیلان به دلیل برخورداری از شرایط اقلیمی مناسب و وجود جنگل ها و مراتع سر سبز، از دیرباز در زمینه تولید مواد اولیه بسیاری از آثار صنایع دستی نقش پر رنگی داشته است. به این دلیل در استان گیلان نسبت به سایر مناطق کشور، با تنوع کمتری در رشته های صنایع دستی روبه رو هستیم. با وجود این برخی از محصولات صنایع دستی مانند چادر شب، انواع تولیدات حصیری و چوبی، چموش، سفالگری و … رونق و اعتبار فراوانی دارند. به منظور آشنایی بیشتر با صنایع دستی استان گیلان، به معرفی تعدادی از آن ها خواهیم پرداخت:

چادر شب بافی

چادر شب یکی از شاخص ترین صنایع دستی استان گیلان است که سابقه و قدمت دیرینه ای در این منطقه دارد. این محصول دست باف بر روی یک دستگاه چوبی ساده به نام پاچال تولید می شود. روش بافت به این صورت است که ابتدا الیاف به صورت نواری تولید شده، سپس برش می خورد و در نهایت به صورت عرضی دوخته می شود. این نوع دستبافته در گذشته غالبا جنبه خود مصرفی داشت و یکی از اقلام جهیزیه دختران گیلانی محسوب می شد. سابق بر این چادر شب های بافته شده در استان گیلان از ابریشم خاص تولید می شد، اما در حال حاضر بافندگان محلی نخ مصنوعی ابریشم، پشم و الیاف مصنوعی را در بافت این محصول به کار می گیرند.

چادر شب بافی عمدتا در شرق استان گیلان در منطقه ای بین کلاچای و چابکسر از رونق بسیار برخوردار است. یکی از معروف ترین تولیدات این هنر دستی در استان، چادر شب های بافته شده توسط مردم روستای قاسم آباد از توابع شهرستان رودسر است. دلیل شهرت این محصول به کارگیری رنگ های شاد و متنوع در زمینه بافت چادر شب است. از کاربردهای این هنر دستی می توان به عنوان پوششی برای کوسن و مبل، روتختی و … اشاره کرد.

صنایع مستظرفه چوبی

شرایط مساعد محیطی و وجود جنگل های فراوان در این استان، زمینه مناسبی را برای ساخت انواع مصنوعات چوبی فراهم کرده است. در این منطقه سرسبز از کشور، صنایع دستی متنوع و زیبایی در حجم وسیع تولید می شود. در حال حاضر انواع مشاغلی نظیر خراطی، نازک کاری، منبت و معرق چوب، سوخت روی چوب و … در این منطقه رونق بسیار دارد. هر چند این حرفه در تمام مناطق استان رواج دارد، اما دو شهر بندر انزلی و رشت در این صنعت از جایگاه بالاتری برخوردارند.

حصیر بافی

یکی دیگر از صنایع دستی استان گیلان حصیر بافی است که از قدمت و رونق فراوانی در این ناحیه برخوردار است. حصیر های بافته شده در مناطقی نظیر بندر انزلی، خمام، جفرود، گلشن، غازیان و … نسبت به سایر مراکز استان شهرت بیشتری دارند. در استان گیلان از الیاف دو گیاه به نام های لی یا سوف به عنوان ماده اولیه بافت حصیر استفاده می شود. این گیاهان به صورت خودرو در حاشیه آبگیرها و مرداب ها می رویند. مردم این منطقه معمولا در فصولی که کشاورزی رونق کمتری دارد، به این حرفه اشتغال دارند. در این استان انواع محصولات حصیری شامل زیر انداز، کلاه، سبد و … تولید می شود.

سفالگری

این رشته از صنایع دستی، از دیرباز به دلیل شرایط اقلیمی استان گلستان و دسترسی فراوان به خاک مرغوب، رونق فراوان داشته است. در زمان های گذشته از سفال برای پوشش سقف ساختمان ها استفاده می کردند. علت این کار وجود رطوبت و بارندگی های فراوان در این منطقه بوده است. انواع تولیدات سفالگران منطقه شامل ظروف سفالی لعاب دار و بدون لعاب مانند کوزه، گمج، تنور، خمره و … می شود. حرفه سفالگری در این استان در شهرهایی نظیر رودسر، انزلی، آستارا، لاهیجان، صومعه سرا و … رواج بسیار دارد.

بامبو بافی

این هنر دستی همزمان با شروع کاشت چای در استان گیلان، به وجود آمده است. بامبو در واقع واژه ای چینی بوده و در فرهنگ دهخدا به معنای نی خیزران آمده است. برخی از تاریخ شناسان معتقدند بامبو یا نی هندی به همراه تخم چای، برای اولین بار به دست کاشف السلطنه به ایران آورده شد. نقل دیگری در این زمینه، بیانگر آن است که استاد ولتری در سفر خود از چین به لاهیجان، بامبو را برای اولین بار به این منطقه آورده است. نی بامبو ویژگی های مطلوبی مانند شکل پذیری و خاصیت ارتجاعی دارد. بدین سبب از آن برای تولید انواع محصولات همراه با ظرافت و زیبایی، می توان استفاده کرد. بامبو معمولا در مرداب ها و اطراف رودخانه های رشت و لاهیجان به وفور یافت می شود. در حال حاضر این هنر دستی در لاهیجان و به ویژه در منطقه لیالستان از رونق بسیار برخوردار است.

چموش دوزی

یکی از کهن ترین صنایع دستی استان گیلان چموش یا چاروق است. این نوع پای افزار سنتی به طور کامل از چرم طبیعی ساخته می شود. در این نوع پای پوش به هیچ وجه از چسب و میخ و … استفاده نشده و صرفا با دوخت و بدون پاشنه، این محصول تولید می شود. چموش های دوخته در استان گیلان صرفا با دوخت در واقع این ویژگی سبب تمایز چموش از سایر پای پوش های سنتی می شود.

مروار بافی

در حال حاضر یکی از رایج ترین رشته های صنایع دستی استان گیلان مروار بافی است. وجه تسمیه آن به نوعی از درختان بید به نام بید مروار بر می گردد. ساقه های این درخت به دلیل داشتن ویژگی هایی مانند نرم بودن و انعطاف پذیری فراوان، در مروار بافی به عنوان ماده اولیه به کار گرفته می شود. انواع محصولات این حرفه، در قالب وسایل تزئینی و مصرفی تولید می شود. هم اکنون این هنر دستی در مناطقی نظیر صومعه سرا و آستانه اشرفیه از اعتبار و رونق خوبی برخوردار است.

رشتی بافی

دیگر رشته صنایع دستی استان گیلان که تنها به این منطقه از کشور اختصاص دارد، رشتی بافی است. در این هنر دستی، نخ های ابریشمی رنگین توسط قلاب بر روی سطح پارچه دوخته شده و نقوشی زیبا و منحصر به فرد به جای می ماند. همانگونه که از نام این هنر پیداست، هنرمندان رشتی دوزی از دیرباز در شهر رشت به این کار اشتغال داشته اند. انواع نقوش زیبا در این رشته از صنایع دستی، بر روی وسایلی نظیر کلاه، کیف، رومیزی، لباس، روتختی و … دوخته می شود.

نمد مالی

نمد مالی یکی از رشته های با سابقه صنایع دستی در استان گیلان است. از ویژگی های منحصر به فرد تولیدات نمدی در این منطقه، می توان به استحکام، زیبایی، ظرافت و مرغوبیت آن اشاره کرد. در حال حاضر به دلیل دشواری این کار و جایگزین شدن تولیدات صنعتی از رونق نمدمالی در استان کاسته شده است. هر چند هنوز در شهرهای مانند رودبار، املش، شفت، رودسر و … محصولات نمدی ساخته می شود.

از دیگر رشته های صنایع دستی می توان به شال بافی، گلیم بافی، جاجیم بافی، بافتنی های سنتی، سرامیک سازی و … اشاره کرد.