کشور ایران به لحاظ تنوع در رشته های صنایع دستی در جایگاه نخست قرار گرفته است. ازلحاظ تولید صنایع دستی نیز به همراه دو کشور چین و هند، یکی از سه قطب عمده تولید صنایع دستی در جهان محسوب می شود. بر طبق آمار اعلام شده، متاسفانه صادرات صنایع دستی ایران در جهان رتبه سی ام بوده و از جایگاه اصلی خود در این حوزه بسیار دور مانده است. اما سوال اینجاست که چرا کشور ایران با داشتن چنین پیشینه تمدنی و فرهنگی، در عرصه بین المللی صنایع دستی چنین رتبه صادراتی را دارد؟
در سال ۸۵ رتبه ایران در صادرات جهانی صنایع دستی پنجم بوده و در سال ۹۴ به رتبه سی ام تنزل پیدا کرده است. علت اصلی این کاهش رتبه صادراتی را می توان ورود رقیبان بین المللی در عرصه صنایع دستی دانست. کشورهایی نظیر چین، هند، ویتنام و … توانسته اند با برنامه ریزی هدفمند جایگاه کشور خود در صادرات صنایع دستی را ارتقا دهند.
در بین عواملی که سبب کاهش رتبه صادراتی ایران شده، مهم ترین مسئله عدم توجه ویژه به بخش صنایع دستی است. متاسفانه تاکنون نگاه کلانی به حوزه صادرات صنایع دستی وجود نداشته و از ظرفیت های اقتصادی آن غفلت شده است. این در شرایطی است که بسیاری از کشورهای توسعه یافته نیز در عرصه صادرات صنایع دستی ورود پیدا کرده اند. جای تاسف آنجاست کشورهای دیگری که در رتبه های بالاتری به لحاظ صادرات صنایع دستی قرار دارند، به لحاظ تنوع رشته های صنایع دستی نسبت به کشور ما به مراتب در رتبه های پایین تری قرار دارند.
در ادامه به مهم ترین موانع صادرات صنایع دستی ایران در عرصه بین المللی اشاره ای خواهیم داشت:
عدم بازاریابی مناسب
به عقیده کارشناسان این حوزه، مهم ترین عامل در رونق صادرات صنایع دستی، بازاریابی مدرن است. در دنیای رقابتی امروز نمی توان با روش های قدیمی، صنایع دستی یک کشور را در سطح بین المللی مطرح نمود. بهره گیری از روش های نوین در بازاریابی جهانی می تواند در گسترش صادرات صنایع دستی نقش مهمی ایفا کند. بدین جهت باوجود رقیبان سرسختی در عرصه بین المللی صنایع دستی، باید برنامه ریزی هدفمندی در این زمینه به کارگیریم.
عدم شناخت از نیاز بازار جهانی
یکی دیگر از عوامل تاثیرگذار در فروش جهانی صنایع دستی، آگاهی از نیازهای بازار جهانی است. تولید صنایع دستی یک کشور، باید با نیازهای کاربردی و به روز جوامع دیگر مطابقت داشته باشد. به عبارت دیگر باید تولیدکنندگان صنایع دستی تلاش کنند تولیدات خود را به گونهای عرضه کنند که در زندگی مدرن امروز جایگاه خود را پیدا کند.
عدم بسته بندی مناسب
غالب کارشناسان حوزه صنایع دستی معتقدند یکی از ضعف های اساسی کشور در صادرات صنایع دستی عدم بسته بندی مناسب است. در دنیای امروز یکی از عوامل مهم در جلب مشتری استفاده از بسته بندی جذاب است. در این زمینه کشور ما می تواند برای گسترش صادرات صنایع دستی از تجربه کشورهای موفق بهره گیرد.
رفع موانع گمرکی و حملونقل
یکی از پدیده هایی که در صادرات صنایع دستی کشور بسیار دیده می شود، صادرات چمدانی در این زمینه است. متاسفانه بخش زیادی از تولیدات صنایع دستی بهصورت قاچاق صادر می شود. علت اصلی آن را می توان مشکلات گمرکی و تعرفه های بالا در کشورهای مقصد، دانست. در این زمینه باید مسئولین تلاش کنند صادرات چمدانی به صادرات حرفه ای تبدیل شود. برای این امر نیاز است آموزش های مناسب به افرادی که به این کار اشتغال دارند، ارائه شود. از سوی دیگر برای رونق صادرات صنایع دستی باید موانع اداری از سر راه صادرکنندگان صنایع دستی برداشته شود. همچنین می توان سیاست های تشویقی نیز برای صادرات این تولیدات دستی در نظر گرفت.
نبود بانک اطلاعاتی جامع
برای گسترش صادرات صنایع دستی نیاز به بانک جامع اطلاعاتی برای برنامهریزی صحیح در این حوزه است. بدین منظور باید از کشورهایی که واردکننده صنایع دستی هستند، اطلاعات دقیق و جزیی به دست آورد. بهطور مثال این کشورها از کدام محصولات صنایع دستی و با چه قیمتی استقبال می کنند و نیز نیازهای جدید در بازار جهانی بررسی شود.
حمایت از هنرمندان حوزه صنایع دستی
بسیاری از فعالین در بخش صنایع دستی در روستاها و مناطق محروم کشور زندگی می کنند. بدین سبب نیاز است سرمایه گذاری هایی در جهت حمایت از این تولیدات در مناطق روستایی انجام شود. به طور مثال راه اندازی کارگاه های صنایع دستی در شهرها و روستاهای کوچک می تواند به رونق تولیدات کمک کند. همچنین لازم است تسهیلات بانکی و بیمه ای مطلوبی در اختیار هنرمندان صنایع دستی قرار گیرد.
در شرایط کنونی که بسیاری از کشورهای پیشرفته و درحال توسعه، به مقوله صنایع دستی به عنوان یک فرصت اقتصادی می نگرند، ضروری است در کشور ما نیز نگاه ویژه ای به این حوزه شود. به راستی جای افسوس است که با داشتن این سابقه تمدنی و فرهنگی در عرصه صنایع دستی، بهره برداری مطلوبی از این حوزه به عمل نیاورده ایم.