صنایع دستی هر کشور معرف نوع فرهنگ و آداب و رسوم و سنت های ملی و بومی آن سرزمین است. در بین کشورهای جهان ایران در حوزه صنایع دستی همواره جایگاه ممتاز و منحصر به فردی داشته است. تنوع قومیت و فرهنگ و آداب و رسوم در جای جای این خطه پهناور سبب شده کشور ما به لحاظ تنوع صنایع دستی در رتبه اول قرار گیرد؛ اما سوال اینجاست که آیا باوجود تمام این ظرفیت ها و فرصت های ارزشمند در عرصه تجارت بین المللی و صادرات صنایع دستی نیز در رتبه های نخست قرار داریم؟
بر طبق آمار درآمد حاصل از صادرات جهانی صنایع دستی نزدیک به ۳۰۰ میلیارد دلار است که در سهم ایران از این میزان صادرات معادل ۳۰۰ میلیون دلار و یا به عبارت دیگر کشور ما تنها ۸ درصد صادرات صنایع دستی را به خود اختصاص داده است. این در حالی است که کشورهایی همچون چین، هند، ویتنام و … باوجود اینکه به لحاظ تاریخچه صنایع دستی در رتبه های پایین تری نسبت به ایران قرار دارند، در صادرات صنایع دستی از ایران پیشی گرفته و توانسته اند سالانه درآمد ارزی قابل توجهی را از آن خود کنند.
در حال حاضر درآمد ناشی از صادرات صنایع دستی از کشور چین معادل ۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار بوده و این کشور در آستانه تبدیل شدن به بزرگ ترین کارتل فروش صنایع دستی در سطح بین المللی است. همچنین در سال ۲۰۱۳ کشور هند نیز به وسیله صادرات صنایع دستی به کشورهای آمریکا، استرالیا و کانادا و… درآمدی نزدیک به سه میلیارد و ۳۰۰ میلیون دلار از آن خودکرده و نسبت به سال قبل ۶۰۰ میلیون دلار افزایش یافته است. در این میان کشورهایی مانند پاکستان و ویتنام نیز به ترتیب با داشتن درآمدهای حاصل از صادرات صنایع دستی به میزان یک میلیارد و ۵۰۰ میلیون دلار و ۵۰۰ میلیون دلار در رتبه های بالاتری از ایران قرارگرفته اند.
به گفته یکی از مسئولین بخش صنایع دستی کشور، متاسفانه ایران با دارا بودن رتبه نخست تنوع صنایع دستی در سطح جهان، ازلحاظ صادراتی و اقتصادی در رتبه سیام قرار دارد. این در حالی است که در سال ۸۵ رتبه ایران در صادرات جهانی صنایع دستی پنجم بوده و این تنزل رتبه در سالیان اخیر نشان می دهد که رقیبان بین المللی در این حوزه با برنامه ریزی های دقیق و سرمایه گذاری های هدفمند توانسته اند رتبه صادراتی ایران را تا این حد کاهش دهند. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان این حوزه ظرفیت صادراتی صنایع دستی را تا یک و نیم میلیارد دلار تخمین زده اند.
طبق آمار اعلام شده سالانه تولید صنایع دستی در کشور معادل ۸ هزار میلیارد تومان است و ایران به همراه دو کشور چین و هند سه قطب تولیدکننده صنایع دستی در سطح بین المللی هستند اما سوال اینجاست که چگونه رتبه کشورمان در عرصه صادرات صنایع دستی تا این حد تنزل پیداکرده است؟
به عقیده کارشناسان دلایلی همچون ورود هدفمند رقیبان منطقه شرق آسیا، کپی برداری از صنایع دستی ایران، عدم برنامه ریزی صحیح در حوزه تبلیغات و بازاریابی بین المللی، عدم توجه به بسته بندی مناسب، قیمت بالاتر صنایع دستی ایران به نسبت کشورهای دیگر و … سبب شده تولیدات صنایع دستی در عرصه بین المللی از جایگاه خود دورمانده و رتبه صادراتی ایران را به رتبه سی ام تنزل داده است.
از سوی دیگر آمار صادرات غیرنفتی سال ۹۴ گویای آن است که در بین پنج گروه صادراتی، بخش فرش و صنایع دستی با صادراتی معادل ۱۲هزار تن به ارزش ۳۳۳ میلیون دلار در رتبه آخر قرارگرفته و این بخش به سهم ۸/۰ درصدی خود در بین اقلام صادرات غیرنفتی بسنده کرده است.
به نظر می رسد رتبه کنونی ایران در صادرات جهانی صنایع دستی باوجود دارا بودن ۳۰۰ رشته و زیررشته در صنایع دستی و به عنوان یکی از سه قطب تولیدکننده صنایع دستی جای تامل بسیار دارد. در کشوری با فرهنگ و تمدن غنی که صاحب متنوع ترین محصولات صنایع دستی است، شایسته است مسئولین برای بهره گیری از فرصت ها و ظرفیت های اقتصادی و فرهنگی صنایع دستی برنامه ریزی هدفمند و دقیقی را در جهت افزایش صادرات و عرضه تولیدات اصیل ایرانی به کارگیرند، به خصوص در شرایط اقتصادی کنونی که نیاز به ایجاد اشتغال در کشور و افزایش درآمدهای حاصل از صادرات غیرنفتی و … بیش از پیش احساس می شود.